哪一款才是你的最爱!威少VS罗斯生涯十大逆天暴扣

Адунеизегьт?и а?ынха ИУНЕСКО (англ. World Heritage, афр. Patrimoine Mondial, аисп. Patrimonio de la humanidad, агер. Weltkulturerbe) — а?сабарат?, ма ауа?ы инапы и?ы?ыз, ир?иаз аобиект??оуп, ИУНЕСКО ихадароу уснаг?ат???ас и??наргылоит ркультурат?и, р?оурыхт?и, рекологиат? ?акы ?асаб азуны ур? реи??ырхара.
2023 ш. ажьырны??амзазт?и а?агылазаашьа ина??ырш?аны Адунеизегьт?и а?ынха асиа?ны – 1157 обиект ы?оуп, ур? рахьт? 900 – акультура иад??алоуп, 218 – а?сабара, 39 – еила?соу. Дара зегьы шь?оуп Адунеизегьт?и акультурат?и а?сабарат?и ?ынха рыхьчаразы ИУНЕСКО Аконвенциа иалах?у 167 ??ын??арра ры?ны??а. Обиектцы?хьа?а иамоуп иара ахат?ыномер.
А?оурых
[аредакциазура | акод аредакциазура]XIX аш?. аг??аны Европат?и а??ын??арра??ак ры?ны иа??ан и?ыдоу а??ын??аррат? комиссиа??а мамзаргьы акультурат? ?ынха ахьчаразы аинспекциа??а. Убас?ан аба?а??а рыхьчаразы ирыдыркылеит а?хьат?и анормативт? акт??а. Аусура иалагеит ур? ринвентаризациеи рылар??ареи рзы.
Аха а?оурыхт? ба?а??а реи?ашьа??ыргылареи рконсервациеи ииашаны рым?а?гареи ур? ры?хас?ара?ныт? рыхьчареи рыз?аара??а, ?ыдала, аибашьра анцоз, — еи?а лассы-лассы ишь?ырхуа иалагеит ж?ларбжьарат?и а?а?ара?ны, ж?ларбжьарат?и аи?ылара ду??а раан.
1889 ш. Париж Адунеизегьт?и ац?ырга???а?ны им?а?ысит ?Ра?хьат?и ж?ларбжьарат?и аконгресс а?азара а??ам?а??еи аба?а??еи рыхьчаразы?. Иалац?аж?еит аибашьра анцоз аам?азы акултурат? ?ынха??а рыхьчара аз?аара. Ирыдгылан адунеизегьт?и аг?ы?алалрат? ?аба?а??а реи??ырхараз ауааж?ларра? аг?ы?алалрат? ??а???а г?ыц?с и?а?аны, ?А?ьар ?а?шь ауааж?ларра? иа?ыр?шны.
Аконгресс а?ны ишьа??ыргылаз тезис??ак 1899 шы??сазы ирыдыркылаз, 1907 ш. ?Гаагат?и а?ынчрат? конференциа? а??аа??а ир?аг?аны иагьыр?бааз ?Адгьыл а?ны аибашьра азак?ани а?ас??еи рзы Аконвенциа? ианы?шит. Ари Ж?ларбжьарат?и аконвенциа ина??ырш?аны аибашьра аам?аан идырны акультура аба?а??а а?хас?а ры?ара азин ?ала?омызт, уи азы аусгьы иар?о; а?ы? иак?шаны игылаз ирыд?ан акультура аба?а??а ??ыдала иубар?оу адырга??а рыла? разг?а?ара.
Акультура аба?а??а рыхьчаразы ж?ларбжьарат?и асистема ашьа??ыргыларазы егьы аетап ааит АКт?и адунеит? еибашьра аихшьала ал?ш?а?а?ара а?асабала. Ари аам?а ?ыдала акультурат? ?ынха ж?ларбжьарат?и ахьчара аусхк а?ны ?ыц иа??аз Алига ?ыц алшара??ак ирыд??алоуп, уи а??аа??а ир?аг?аны Амузеи??а ж?ларбжьарат?и реилаки Аинтеллектуалт? кооперациа ж?ларбжьарат?и аинститути русура. Уи аус ауан 1930-ш.инаркны 1940 ш. аг??а?ын?а. Ур? рыцхырааралоуп ах??акахьала 1935 шы??сазы иша?а?ыз ?Асахьа?ыхрат?и а??аарадыррат?и ус??ар?а??еи, а?оурыхт? ба?а??еи рыхьчаразы аи??ша?а?ра? (?Рерих Ипакт? зыхь?ыз).
1954 ш. аб?арамза 16 рзы иа?ыхыз Амила?т? Лига аилак??а А?бат?и адунеит? еибашьраан зфункциа??а аанызкылаз, мамзаргьы зын?агьы аусура иа??ы?ыз ииасит ?ыц еи?кааз А?ареи, а??аарадырреи, акультуреи аз?аара??а рзы еиду амила???а реи?каара (ИУНЕСКО) аш?а.
Акультурат? мазара??а рыхьчара адырга, Гаагат?и Аконвенциа 1944 ш. ирыдыркылеит.
А??ын??арра??а зегьы???ьа знапы а?арым?ыз а?хьа и?аз аконвенциа??а р?ыш?а Иунеско г?царакра ду а?аны иазнархиеит, 1954 шы??сазы ???иаралагьы иаднакылеит ?Аибашьрат? еи?агылара аны?ала хра злоу акультурат? обиект??а рыхьчаразы Аконвенциа (?Гаагат?и аконвенциа?). Аконвенциа ишьа??нар????еит ардырга, ахьчара иа?анакуа акультурат? обиект??а разг?а?аразы.
Аха убри аам?азоуп уа?ы ибарат?ы ианы?алагьы акультурат? ?ынха аибашьра мацара ак?ымк?а, ауа?ы ?ынч им?а?иго аусурагьы аш?ар?а иш?анаргыло.
Асуант?и а?кыра Мысра аргылара иах?ьаны Абу-Симбел аныха??а а?аа??рыларазы аш?ар?а а?аргылара ах?ыс иаанар?шит а?ынчра аам?аангьы хра злоу аба?а??а рыхьчара аз?аара хым?ада иша?аххаз. 1959 ш. Мысреи Судани реи?абыра ИУНЕСКО ахь а??ара ?ар?еит А?фымца станциа??а рыргылараан а?ы зхы??ар ауа а?ы???а аж?ыт? культт? ргылам?а??а реи??ырхара иацхраарц азы. ИУНЕСКО акомпаниа??а рылана??еит рахь аж?ыт??амысрат?и ацивилизациа аба?а??а реи??ырхаразы: Абу-Симбел аныхабаа??а еи?а?аны, амарш? кны еимыхын, да?а ?ы?к ахь ииаганы еибы?ан, ана?с еизган.
Ари апроект наг?ан 50 ??ын??ар-адонорц?а р?арат? харх?ага??а рыла, иара ИУНЕСКО а?оурых а?ны зегь раас?а зых? ?араку акак?ны и?алеит, еидгыларала аусура ал?ш?а??а шамоу шьа??ыр????аны.
Ана?с ИУНЕСКО иа?шьнагаз апроект??а рыла иалыршан Венециеи зеи?ш ы?ам уи а?ыбжьахалеи, Мохенджо-Даро ахыж?ж?ара??а Пакистан и?оу, Индонезиа и?оу аныхат? комплекс Боробудур уб.егь.
1960 шы??с??а рылагам?азы Аба?а??еи а?ы??ыда??еи рыз?аара??а рзы ж?ларбжьарат?и ахеилак ашьа?ала ИУНЕСКО ихацнаркит акультурат? ?ынха ахьчаразы азеи?ш Конвенциа апроект азырхиара аус.
1965 ш. Вашингтон им?а?ысоз аконференциа?ны иалац?аж?еит ?Адунеизегьт?и а?ынха аи?каара? а??ара ?иналукааша а?ы???а, аландшафт??а, а?оурыхт? ?ы???а ауаат??са зегьы р?еи?ш азы? реи??ырхара хы??кыс и?а?аны аусеицуразы. 1968 ш. ас еи?ш и?аз ахы??к??а шьа??ыргыланы, аж?алагала иадгылеит А?сабара ахьчаразы ж?ларбжьарат?и аидгыла (ААЖ?А).
А?ых?т?ан, иуада?ыз аи?ц?аж?арат? процесс иалах?ыз еи??ша?а?ны ирыдыркылеит адокумент иаку атекст, 1972 ш. аб?арамза 16 рзы ИУНЕСКО Аконференциа хада 17-т?и асессиаан ?Адунеизегьт?и акультурат?и а?сабарат?и ?ынха??а рыхьчаразы Аконвенциа? рыдыркылеит. Иалагеит Адунеизегьт?и а?ынха асиа ашьа??ыргылара.
1976 ш. Адунеизегьт?и а?ынха аи?каара а??аа??а ир?аг?аны иа??ан, иагьышьа??ыр????ан ?Аи?абырабжьарат?и еилакы акультурат?и а?сабарат?и ?ынхам?а ахьчаразы? (Адунеизегьт?и а?ынха аилак).
Аилак Аконвенциа аиламгара ахыла?шра иазкуп, иара убас ари ма ани аобиект Адунеизегьт?и а?ынха асиа ала?аразы а?ых?т?ант?и азы?ба адкылара азинмчгьы амоуп .
Аи?каара
[аредакциазура | акод аредакциазура]1972 ш. ИУНЕСКО Адунеизегьт?и акультурат?и а?сабарат?и ?ынха ахьчаразы Аконвенциа аднакылеит (амч аиуит 1975 ш). 2016 ш. жь?аарамзазы аконвенциа рыдыркылеит 193 ??ын??арра.
Еышы??са Адунеизегьт?и а?ынха аилак ?Адунеизегьт?и а?ынха аобиект астатус? ахьранаршьо асессиа??а м?а?нагоит. ?Адунеизегьт?и а?ынха аобиект астатус? иуна?оит абар? а?ыж?ара??а (а?сабарат? ?ынха аобиект??а рзы):
- иуникалт?у а?сабарат? комплекс??а реи??ырхареи реибгареи рзы х?ды???ара ауеит,
- ишь?нахуеит а?акырадгьыл??еи ур? напхгара рзызуа аус??ар?а??еи ра?а?ыр,
- Асиа иала?оу аобиект??а рылар??ареи а?сабарахарх?ара егьыр? ахк??а рыр?иареи иацхраауеит (а?хьа иргыланы аекономикат? туризм),
- Ишьа??дыргылоит, адунеизегьт?и акультурат?и а?сабарат?и ?ынха аобиект??а адгылара ры?аразы афинанст? харх?ага??а рад?хьалара?ны ихадароу шьа??наргылоит , ра?хьа иргыланы, Адунеизегьт?и а?ынха афонд а?ныт?.
- А?сабарат? аобиект??а р?агылазаашьа аг?а?ара аи?каара иацхраауеит.
Адунеизегьт?и а?ынха аобиект??а з?акырадгьыл а?ны и?оу а??ын??арра??а, а?ак?хы??ра рхы иадыр?оит ур? реи??ырхаразы.
Асиа а??аа??а ир?аг?аны ишьа??ыргылоуп аш?ар?а и?агылоу рзы адунеизегьт?и а?ынха аи?асиа Ур? рахь аам?ала иалоуп аобиект??а, еиуеи?шым аш?ар?ара ир?агылоз а?сабарат? мзыз??а рыла ауа?ы ихарала: аб?ьарт? еимак??еи аибашьра??еи, адгьыл?ысра??еи еиуеи?шым а?сабарат? рыц?ара??еи рыла у??а убас егьыр?гьы.Аобиект??а ?ыдалат?и асиа р?агалара иа??оит ур? ?ыдала з?лым?ара шры?ат?у, ур? реи??ырхаразы хыр?ашьа змам ауснаг?ат???а рым?а?гара ша?аху.
ИУНЕСКО аба?а??а реизга а?ынт?и алхра
[аредакциазура | акод аредакциазура]- 2007 ш. ИУНЕСКО адунеизегьт?и а?ынха асиа а?ынт?и иалхын Оман и?оу аравиат? аорикс арезерват. (орикс шк?ак?а ашь?аш?ырцареи а??ыр?саррат? дгьыл?акыра??а реи?ахареи инарымаданы).
- 2009 ш. Германиа и?оу Ельба Дрездент?и а?ша??а (акультурат? ландшафт ахьчарат? ?ы? а?ны автомашьынат? ц?а аргылара инамаданы)
- 2021 ш – Ливерпуль (аобиект хра злоу а?акы зны?шуа а?ыдара??а хныр??ышьа рымамк?а а?ра инамаданы)
Аш?ага-зага??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]Адунеизегьт?и а?ынха асиа хы??кы хадас иамоуп иуникалт?у аобиект??а еицырдыруа ры?а?ареи рыхьчареи. Убри азы аобиективла иазнеирц азы ишьак?ыргылан ах?шьарат? ш?ага-зага??а. А?хьанат? (1878ш. инаркны) ишьа??ыргылан аш?ага-зага??а акультурат? ?ынха аобиект??а рзы мацара – ари асиа ф-пунктла рыла иарбан. Ана?с, еиуеи?шым аконтинент??а еибакапануа ры?а?аразы иц?ыр?ит а?сабарат? аобиект??а,р? рзы ?шь – пунктла ишьа??гылаз асиа. 2005 ш ар? акритериа??а зегьы еидкылан, адунеизегьт?и а?ынха обиектцы?хьа?а ах??аа?ны ур? рахьт? акы мацара ак?заргьы иамоуп.
Акультурат? ш?ага-зага??а
[аредакциазура | акод аредакциазура](I) Аобиект ауа?ыт?ы?сат? гени иашедеврны и?оуп.
(II) Аобиект ша?а?ра ауеит ауа?ыт?ы?сат? ?акдура??а реинырра??а рт?ы иалкаау аам?азы мамзаргьы иалкаау акультурат? на?а?аара?ны, архитектура?ны мамзаргьы атехнологиа??а ры?ны, амонументалт? ?азара?ны, а?ала?ь??а рыпланркра ма аландшафт??а ра??ара?ны.
(III) Аобиект уникалт?уп, мамзаргьы ада ы?а?ам иахьа и?оу акультурат? традициазы, ма ииасхьоу ацивилизациазы, .
(IV) Аобиект акрыз?азкуа ауа?ыт??сат? ?оурых аам?ак зны?шуа аконструкциазы, архитиктурат?, ма атехнологиат? ансамбль азы мамзаргьы аландшафт азы иналукааша ?ыр?шыганы и?оуп,
(V) Аобиект иналукааша ауа?ыт??сат? традициат? ргылам?азы ?ыр?шыганы и?оуп адгьыл ма амшын традициала ахарх?а змоу, ауа?ыт?ы?сеи а?сабареи реинырра ир?ыр?шыганы и?оу.
(VI) Аобиект ишиашоу, мамзаргьы ма??арла х?ыс??ак ма и?оу атрадициа??а, аидеаиа??а, адинха?ара??а, асахьаркырат? ма алитературат? ?ым?а??а ирыд??алоуп, зыда ы?ам адунеит? ?акы ду амоуп. (ИУНЕСКО аилак аг?анагарала, ари аш?ага-зага да?а ш?ага-загак ма ш?ага-за??ак рыцны харх?ара ры?азар еи?ьуп).
А?сабарат? ш?ага-зага??а
[аредакциазура | акод аредакциазура](VII) Аобиект ?сабарат? феноменны, ма и?ыдоу зеи?ш ы?ам ?сабарат?, ?ш?араны, естетикат? ?акы змоу на?аа?арны и?оуп.
(VIII) Аобиект Адгьыл а?оурых ихадоу аам?а??а ры?ны иналукааша ?ыр?шыгоуп, иара убас аж?ыт?ра иаба?аны, арелиеф а?иара?ны им?а?ысуа агеологиат? процесс??а ирсимволны, мамзаргьы агеоморфологиат? ма афизика – географиат? ?ыдара??а ирсимволны и?азароуп.
(IX) Аобиект им?а?ысуа иналукааша аекологиат?и абиологиат?и процесс??а ир?ыр?шыганы и?оуп адгьылт???а, а?ымшьат???а, а?ша??ат???а, амшынт?, а?иаат?, а?ст?ы г?ы???а рекосистема??а револициеи ры?иареи ры?ны.
(X) Аобиект ахь иа?анакуеит еи?а ихадароу еи?ау и?сабарат?у анызаара абиологиат? хкырац?ара аи??ырхаразы, иара убас зыда ы?ам адунеит? ?акы змоу и?уа ахк??а а??аарадырреи ахьчареи рганахьала.
Аноминациа аи?каашьа
[аредакциазура | акод аредакциазура]А?хьанат? а??ын??арра ИУНЕСКО акритериа??а инары??ырш?аны, иазнархиоит аобиект??а реи??ы?хьа?а, рг?аанагарала адунеи а?ны х?ы змоу, заат?и асиа иалана?оит. Аобиект заат?и асиа ианымлак?ын ихадоу аноминациахь инарышь??ом.
А??ара??а инары??ырш?ан, шы??сык а??ын??арра аноминациахь инанашь?ыр ауеит ?ба еи?амк?а акандидатц?а: акультурат?ии а?сабарат?ии ?ынха акака, ма ? – аобиектк а?сабарат? ?ынха иад??алоу.
ИУНЕСКО аекспертц?а ацхыраара ?ар?оит арза?ал ала?ара?ны, иахыла?шуеит иа?аху а?ьаад??еи ахсаала??еи реи??ырш?ара?ны. Аноминациа нагазароуп ж?абранмза акы а?ын?а, шы??сык зыбжьоу ИУНЕСКО им?а?наго изаам?аныт?иу асессиа ина??ырш?аны. Аж?акала, арза?ал шы??сык бжаки иах?а?шуеит, и?ыр?аауеит. Ана?с ИУНЕСКО иг?ана?оит иаиуыз адосие ахын?анаг?оу, нас ах?шьара а?аразы аконсультативт? усбар?ахь ид?ы??на?оит. А?сабара ахьчаразы ж?ларбжьарат?и ахеидкыла Аба?а??еи а?ы??ы???еи реи??ырхаразы ж?ларбжьарат?и ахеидкыла ах? ршьоит аобиект иамоу а?сабарат?и акультурат?и ?акы. Ах?ат?и аусбар?а – Акультурат? ?ынха аи??ырхареи аи?ашьа??ыргылареи рзы Ж?ларбжьарат?и а??аарат? центр. (ИУНЕСКО)- адунеизегьт?и а?ынха аобиект??а рыхьчара Аилак абжьгараана?оит, иара убас им?а?нагоит апрофессионалт? ар?арат? тренинг??а.
Аобиект ах?шьареи аноминациеи анаиулак ИУНЕСКО Адунеизегьт?и ?ынха Аилак а?ых?т?ант?и азы?ба иаднакылоит есышы??сат?и асессиа?ны. Иара убас Аилак азы?ба мап ац?кны аобиект иад??алоу и?ыцу аинформациа иа??ар ауеит.
Азхьар?ш??а
[аредакциазура | акод аредакциазура]- Текст ?Конвенция об охране всемирного культурного и природного наследия?(аур.)
- Сайт всемирного наследия ЮНЕСКО(англ.)
- Конвенция об охране подводного культурного наследия(аур.)
- nhpfund.ru — Фонд ?Охрана природного наследия?
- Список объектов со ссылками по каждому пункту(англ.)
- Всемирное наследие в энциклопедии издания ?Вокруг света?
- Всемирное наследие: почему ЮНЕСКО может лишить Стоунхендж этого статуса? // ТАСС, 3 ноя 2021